۱۲ پیام از بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی
محمدباقر خرمشاد عضو هیاتعلمی دانشگاه علامهطباطبایی اخیرا در نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها به تفسیر بیانیه «گام دوم انقلاب اسلامی» و تحلیل آن در دو رویکرد کلان و خرد پرداخته است.
برای اینکه بتوان درمورد بیانیه در فاز خرد و کلان بحث کرد، باید فضای حاکم بر زمان صدور این بیانیه را توصیف کرد. لازم است فضایی را یا آن contex که این بیانیه در آن شکل گرفته است، به صورت مقدمه بیان کنیم، چون لازمه فهم این بحث ورود به فضای کلان است. شاید نکته اول، فضای حاکم بر بیانیه بود که همزمان با چهلمین سالگرد انقلاب شکوهمند اسلامی بود.
برجستهترین مساله ۴۰ سالگی انقلاب بود، برجسته بودنش بهخاطر اهمیت دوام آوردن بزرگترین انقلاب قرن با وجود دشمنان سرسخت دنیا بود. ۴۰ سالگی انقلاب با همه مباحثی که درمورد عدد ۴۰ در فرهنگ و آیین ما مطرح یا استنباط و استخراج میشود، هم به جنبه ایجابی و هم به جنبه سلبی باعث شد مقام معظم رهبری این بیانیه را صادر کنند. یعنی بعد از گذشت ۴۰ سال از انقلاب با توجه به عدد ۴۰ ایجاب میکرد که رهبر انقلاب ورود کند و مروری بر نهال یا موجودیت ۴۰ سالهای که به هر حال نشان از پختگی و گذشت از دوره جوانی دارد، داشته باشند که این مساله ایجابی این بیانیه است.
به لحاظ سلبی از دو یا سه سال قبل از رسیدن ما به ایستگاه ۴۰ سالگی انقلاب، با توجه به فضایی که ما با قدرتهای بزرگ خصوصا آمریکا و غرب داشتیم، اتفاقاتی که در بحث هستهای داشتیم و فضاهای تحریفیای که درست کرده بودند، قصد داشتند کشور را ببرند بهسمتی که بتوانند با تحریم فشار را در تودههای مردم که پشتوانه انقلاب اسلامی هستند، زیاد کنند که بتوانند آنها را به گلایه و شکایت و بعد به شورش وادار کنند که این هدفهای اصلی تحریم بود.
علاوهبر این در سه، چهار سال اخیر انتظار ما بهعنوان معلمان علم سیاست که تحلیل میکردیم، این بود که احتمالا برای ۴۰ سالگی انقلاب دشمنان انقلاب اسلامی تلاش خواهند کرد که از ۴۰ سالگی محملی بسازند که بخواهند انقلاب اسلامی را محاکمه و ناکامیهای گذشتهشان را جبران کنند. نشان دادن راه و افق برای آینده شاید مهمترین وظیفه ولیفقیه چه در قانوناساسی و چه در بحث ولایت و امامت است و ولایت فقیه هم از ولایت و امامت شیعی گرفته شده است. رهبری وظیفه دارند هرجا از مسیر اصلی انحرافی صورت گرفته، تذکر بدهند و درواقع سوگیریهای اصلی را نشان دهند و لازم بود در چنین فضایی سوگیری اصلی را نشان دهند. دانشجویان براساس صفحات مجازی چه سوالاتی مطرح میکنند؛ بیانیه مجموعه اینها را به طرز قابلتوجهی و در قالب منطقی، تحلیلی، تاریخی و جامعهشناختی پاسخ میدهد.
نکته اول: تکریم و تعظیم ملت ایران
تکریم و تعظیم ملت ایران و حفظ کردن یک انقلاب منحرفنشده اولین نکات خردی است که به چشم میخورد. در پاراگراف اول بیاناتی دارند مانند اینکه ملت ایران چه ملتی است و کمتر اتفاق میافتد که ملتها انقلاب کنند و از آن کمتر اینکه انقلاب را حفظ کنند. مرحوم دکتر شریعتی میگفت انقلاب کردن مهم نیست، انقلابی ماندن مهم است.
نکته دوم: توصیف انقلاب اسلامی بهعنوان یک نهضت بزرگ دینی
دومین نکته در قسمت خرد بیانیه این است که بیانیه از انقلاب بهعنوان یک نهضت بزرگ دینی یاد میکند. انقلاب علیالقاعده یک پدیده سیاسی است، ما میگوییم انقلاب بزرگ، انقلاب اجتماعی، انقلاب سیاسی. این رشته و تخصص بنده است ولی انقلاب اسلامی را که به قول آقایان علما و فلاسفه بالذات یک پدیده سیاسی است، بهعنوان یک نهضت بزرگ دینی یاد کردن بدیع است و بیان میکند که چطور این نهضت بزرگ دینی در معرکهای از بیدینیها اتفاق میافتد، یعنی در میانه معرکه ایدئولوژیهای چپ و راست، یعنی در معرکه نزاع یا هماوردطلبی ایدئولوژی سوسیالیسم، مارکسیسم و راست لیبرالیسم، کاپیتالیسم یکدفعه نهضتی به نام دین اتفاق میافتد. این هم به لحاظ خرد پدیده بدیعی است که از انقلاب اسلامی به یک نهضت بزرگ دینی یاد میکند که به تعبیر بنده میان ایدئولوژیهای چپ و راست شکل میگیرد و میماند.
به هرحال یکی از مباحث مهم انقلاب اسلامی این بود. انقلاب اسلامی زمانی در ایران پیروز شد که پدیده انقلاب پشت قباله چپها (مارکسیستها) بود و هیچکس در دنیا انقلاب نمیکرد مگر اینکه چپ باشد. ایدئولوژی چپ موتور انقلاب بود. یکی از علل اینکه مجاهدین خلق، منافق خلق شدند، همین بود. آیه «فضلالله المجاهدین علی القاعدین اجرا عظیما» را انتخاب کردند ولی تغییر ایدئولوژی دادند.
نکته سوم: اضافه کردن شعارهای جدید به شعارهای انقلاب اسلامی
سومین نکته این است که رهبر انقلاب شعارهای انقلاب را در اینجا گسترش میدهند؛ به تعبیر من ضرب در ۲ میکنند، بهعبارتی شعارهای انقلاب یا چهار شعار اصلی انقلاب که مبتنیبر چهار خواسته اصلی و بنیادین مردم ایران در سال ۵۷ بود، مورد تاکید قرار میدهند و هم بر آن چهار مورد دیگر اضافه میکنند که به لحاظ تخصصی برای من جالب بود. آن چهار موردی که مردم ایران برای آن در سال ۵۷ انقلاب کردند، استقلال، آزادی، عدالت و معنویت بود.
ایشان درواقع چهار بحث جدید را به آن اضافه میکنند که عبارتند از اخلاق، عزت، عقلانیت و برادری. این به لحاظ خرد و فنی و تخصصی جالب بود که از این هشت مورد بهعنوان شعارهای انقلاب یاد میکنند. استقلال، آزادی، عدالت، معنویت، اخلاق، عزت، عقلانیت و برادری و جالب اینکه از آن بهعنوان شعارهای جهانی و ارزشهای دینی انقلاب یاد میکنند، یعنی اینکه اگر باز امروزیتر بخواهیم صحبت کنیم، چنین میشود که گروههای سیاسی داخل کشور اگر قرار است به انقلاب اسلامی وفادار بمانند و انقلاب اسلامی بماند، باید کاری کنند و کاری کنیم که جامعهای شکل دهیم که در آن استقلال در کنار آزادی و آزادی در کنار عدالت و عدالت در کنار معنویت و معنویت در کنار اخلاق و اخلاق در کنار عزت و عزت در کنار عقلانیت و عقلانیت در کنار برادری باشد. جامعه باید مبتنیبر این هشت مورد باشد که از آن بهعنوان شعارهای جهانی انقلاب یاد میشود، یعنی اینها ارزشهای دینی برخاسته از دین اسلام و ارائهشده توسط انقلاب اسلامی است که جهان هم آن را مطالبه میکند.
نکته چهارم: انقلابی ماندن
چهارمین نکته در رویکرد خرد در این بیانیه، نظریه نظام انقلابی یا به تعبیری نظریه انقلاب دائم است. در انقلابها یک ادبیاتی وجود دارد که میگوید انقلابیون دو دسته میشوند. عدهای انقلابگرایان دائم یا طرفداران انقلاب دائم میشوند یعنی انقلابی عمل کردن دائم. یک عده هم معتقدند انقلابی بودن برای یک فصلی است و وقتی انقلاب پیروز شد انقلابی عمل کردن ممکن نیست. بهطور مثال پمپئو و تیم جدید آمریکایی یکی از اخطارهایی که به ایران دادند، این بود که ایران باید بین انقلابی بودن و یک نظام سیاسی بودن یکی را انتخاب کند. این را مطرح کردند که نمیشود دائما انقلابی بود. مقام معظم رهبری ازجمله کسانی هستند که بر انقلاب دائم تاکید دارند و این را در این جمله میگویند که انقلاب اسلامی پس از نظامسازی به رکود و خموشی دچار نشده و نمیشود و میان جوشش انقلابی و نظم سیاسی و اجتماعی تضاد و ناسازگاری نمیبیند. ایشان طرفدار این موضوع است و در اینجا بهصورت شفاف مطرح و تاکید میکنند.
نکته پنجم: ایجاد تمدن نوین اسلامی
پنجمین نکته خردی که میخواهم بگویم، نکتهای است که بهصورت شفاف آرمان بزرگی را برای انقلاب اسلامی با عنوان «ایجاد تمدن نوین اسلامی» بیان میکند. بهعبارتی هدف غایی انقلاب اسلامی ایران را ایجاد تمدن نوین اسلامی بیان میکنند.
تمدن نوین اسلامی در جمله رهبر انقلاب با این تعبیر آمده است: «انقلاب اسلامی اینک وارد دومین مرحله خودسازی، جامعهپردازی و تمدنسازی شده است. عزیزان از انقلاب خود حراست و آن را هرچه بیشتر به آرمان بزرگش که ایجاد تمدن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عظمی است، نزدیک کنید.»
نکته ششم: تاکید بر بدیع و نوآورانه و اصیل بودن انقلاب اسلامی
ششمین تاکید بر بدیع و نوآورانه و اصیل بودن انقلاب اسلامی است و به همین دلیل چون انقلاب اسلامی بدیع و نوآور است، بسیار ارزشمند است و تمام آن چیزی که بهدست آورده نیز ارزشمند است. این را اینگونه استدلال میکنند که بدیع و نوآورانه بودن انقلاب اسلامی و نظام برخاسته از آن، از نقطه صفر شروع شده؛ چرا؟ چون اولا همهچیز علیه ما بود و ثانیا هیچ تجربه پیشین و راه طیشدهای در برابر ما وجود نداشت.
نکته هفتم: بازتاب انقلاب اسلامی در نظام بینالملل
رهبری درواقع تاکید بر بازتاب انقلاب اسلامی در نظام بینالملل دارند و این بازتاب را در دو حوزه بیان میکنند:
«۱) انقلاب اسلامی جهان دوقطبی را سهقطبی کرد، یعنی جهان شرق به رهبری شوروی با ایدئولوژی سوسیالیسم- مارکسیسم و غرب به رهبری آمریکا با ایدئولوژی لیبرالیسم- کاپیتالیسم و یک قطب جدیدی شکل گرفت به نام قطب تفکر و جهان اسلام. ۲) بعد از فروپاشی شوروی جهان درحالی که چندقطبی شده، انقلاب اسلامی دوگانه اسلام و استکبار را زنده نگهداشته و دو جبهه را شکل داده؛ (یک) جبهه مقاومت و (دو) جبهه سلطه.»
نکته هشتم: اعتقاد به اصل «ما میتوانیم»
هشتمین نکته که در رویکرد خرد قابل صحبت است، این است که رهبری از «ما میتوانیم» بهعنوان یکی از مهمترین دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران یاد میکنند. میگویند که مدیریتهای جهادی الهامگرفته از ایمان اسلامی و اعتقاد به اصل ما میتوانیم که امام بزرگوار به ما آموخت، ایران را به عزت و پیشرفت در همه عرصهها رسانید. میگویند مهمترین دستاورد انقلاب اسلامی همین ما میتوانیم است، علت آن نیز این است که دو دهه قبل وقتی قرار شد نفت ایران ملی شود نخستوزیر وقت رزمآرا در مقام مخالف ملی شدن صنعت نفت صحبت کرد.
نکته نهم: تاکید بر دستاوردهای انقلاب اسلامی
یکی از مهمترین بخشهای بیانیه این قسمت است که در هفت بند بیان میکند که دستاوردهای انقلاب چه بوده است و در انتها هم در هفت بند بیان میکند که چه باید بکنیم. در هفت بند میگوید انقلاب اسلامی در این ۴۰ سال چه به دست آورده و در هفت بند هم میخواهد بگوید در ۴۰ سال آینده چه باید بکنیم. البته برای اینکه از این هفت بند که مهمترین دستاوردهای انقلاب اسلامی است، یاد بکند، به پنج واقعیت اشاره میکند. آن پنج واقعیت عبارتند از: ۱) حکومت مردمی و مردمسالاری، ۲) اراده ملی، ۳) میدانداری جوانان، ۴) روحیه و باور «ما میتوانیم»، ۵) تحریم دشمنان که حضرت آقا میفرمایند تحریم دشمنان باعث اتکا به دستاورد داخلی شد.
حال هفت دستاورد انقلاب اسلامی در ۴۰ سال گذشته عبارتند از:
۱) ضمانت ثبات و امنیت کشور و تمامیت ارضی و حفاظت از مرزها و معجزه پیروزی در جنگ هشتساله
۲) پیشرفت شگرف در عرصه علم و فناوری و ایجاد زیرساختهای حیاتی و اقتصادی و عمرانی، درحالی که ایران پیش از انقلاب در تولید علم و فناوری صفر بود. در صنعت به جز مونتاژ و در علم به جز ترجمه هنری نداشت.
۳) به اوج رسانیدن مشارکت مردمی در امور سیاسی مثل انتخابات و مقابله با فتنههای داخلی، حضور در صحنههای ملی و استکبارستیزی،
۴) ارتقای شگفتآور بینش سیاسی آحاد مردم و نگاه آنان به مسائل بینالمللی
۵) سنگین کردن کفه عدالت در تقسیم امکانات عمومی کشور. جمهوری اسلامی در شمار موفقترین حاکمیتهای جهان در جابهجایی خدمت و ثروت از مرکز به همهجای کشور و از مناطق مرفهنشین شهرها به مناطق پاییندست آن بوده است.
۶) افزایش دادن چشمگیر عیار معنویت و اخلاق در فضای عمومی جامعه. مصداقهایی که بیان میکند بسیار جالب است، مجاهدتهای جوانان در میدانهای سخت ازجمله دفاع مقدس و روحیه برادری و ایثار که واقعا در آنجا بود. که چطور عیار معنویت و اخلاق در فضای عمومی جامعه بالا رفت. الان هم خانوادههای مدافعان حرم را میبینید، باز هم همین احساس را دارند.
۷) برجستهتر شدن روزبهروز نماد پرابهت و باشکوه و افتخارآمیز ایستادگی در برابر مستکبران جهان در راس آن آمریکای جهانخوار. این هم بهعنوان دستاورد دیگری است که برای مردم ایران افتخار آفریده است.
نکته دهم: باور عمیق به انقلاب و انقلابیگری بهمثابه مشی و منش
دهمین نکته، باور عمیق به انقلاب و انقلابیگری بهمثابه مشی و منش است. اگر بیتوجهی به شعارهای انقلاب و غفلت از جریان انقلابی در برهههایی از تاریخ ۴۰ ساله نمیبود، بیشک دستاوردها بیشتر بود و بسیاری از مشکلات کنونی وجود نداشت. این هم نگاه ایشان را متمایز میکند.
نکته یازدهم: کارنامه درخشان ۴۰ ساله انقلاب اسلامی (داخلی و خارجی)
انقلاب از لحاظ داخلی، ایران را به کشور پیشرفته تبدیل کرده و از لحاظ خارجی ایران قدرت منطقه شده است؛ آنچه در ایران در ۴۰ سال از لحاظ داخلی اتفاق افتاد، ایران را تبدیل به یک کشور پیشرفته کرد و آنچه در خارج در منطقه اتفاق افتاده ایران را به یک قدرت منطقهای تبدیل کرده است. همه در داخل ایران حتی دانشجویانم از من میپرسند آقای دکتر جنگ میشود؟ پس چه میشود؟
مجموعه پول سعودی و آمریکاییها و صهیونیست ها خیلی بیشتر است، پس چرا پول آنها معجزه نمیکند؟ این نشان میدهد که همهچیز فقط پول نیست. اگر زور و پول است که بودجه نظامی آمریکا ۷۳۴ میلیارد دلار است. کل درآمد ارزی ما نفت و غیرنفتی به ۱۰۰ میلیارد دلار نمیرسد. یعنی بودجه نظامی آمریکا هفت برابر کل درآمد ارزی ما در طول یک سال است. اگر به زور است که زور خیلی بیشتر است.
نکته دوازدهم: امید و نگاه خوشبینانه به آینده
توصیههای هفتگانه به جوانان برای آینده با چاشنی امید و نگاه خوشبینانه به آن، دوری جستن و برحذر داشتن همزمان از امید کاذب و ترس کاذب، اصل قرار دادن اینکه ترس و ناامیدی را از خود دور برانند، نخستین و ریشهایترین جهاد شما جوانان است. تحلیل رهبری از مهمترین سنگ جلوی جوانان این ترس و ناامیدی است، دشمن به دنبال مایوسسازی مردم و حتی مسئولان و مدیران ما از آینده است. با این چاشنی در هفت حوزه توصیه میکنند:
۱) علم و پژوهش: ایشان یک رهبر مذهبی است. آیتالله، روحانی و فارغالتحصیل قم هستند. اولین توصیه ایشان به جوانان برای ساختن آینده علم و پژوهش است. گفتم انقلاب اسلامی بهصورت اتوماتیک تضاد بین علم و دین را از بین برده و جالب است که دومین عملکرد انقلاب اسلامی که از آن دفاع میکند در حوزه علم و فناوری است. عبارتی که بهکار میبرد، چیست؟ دانش آشکارترین وسیله عزت و قدرت یک کشور است. روی دیگر دانایی، توانایی است. توانا بود هر که دانا بود.
۲) معنویت و اخلاق: چیزهای جالبی که در این بیانیه است، تعریف کردن برخی مفاهیم است، ازجمله تعریف معنویت و اخلاق، جلوتر میرویم تعریف آزادی و استقلال است. تعاریف بدیع و جالبی دارد. معنویت به معنی برجسته کردن ارزشهای معنوی ازقبیل اخلاص، ایمان و توکل در خود و در جامعه. اخلاق نیز به معنی رعایت فضیلتهایی مثل خیرخواهی، گذشت، کمک به نیازمند، راستگویی، شجاعت، تواضع، اعتمادبهنفس و دیگر خلقیات نیکو است. اینجا ایشان بهمثابه رهبر انقلاب وقتی از اخلاق صحبت میکنند یعنی توصیه میکنند ملت ایران اگر میخواهید به جایی برسید باید خیرخواهی، گذشت و کمک به نیازمند و شجاعت داشته باشید و معنویت و اخلاق جهتدهنده همه حرکات و فعالیتهای فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است. بعد اشاره میکنند محیط زندگی راحت با کمبودهای مادی بهشت میسازد و نبودن آنها جهنم میآفریند و جمله جالبتر اینکه میگویند این دو عامل اخلاق و معنویت بدون همراهی حکومتها توفیق چندانی نخواهند داشت، چرا؟ چون اخلاق و معنویت با دستور و فرمان بهدست نمیآید. پس حکومتها نمیتوانند آن را با قدرت قاهره ایجاد کنند؛ خب راهحل چیست؟
اولا، خود باید منش و رفتار اخلاقی و معنوی داشته باشند. ثانیا، زمینه را برای رواج آن در جامعه فراهم کنند و به نهادهای اجتماعی در اینباره میدان دهند و کمک برسانند و با کانون ضدمعنویت و اخلاق به شیوه معقول بستیزند.
۳) اقتصاد: عبارتهای جالبی است. اقتصاد البته هدف جامعه اسلامی نیست، اما وسیلهای است که بدون آن نمیتوان به هدفها رسید. فقر و غنا در مادیات و معنویات بشر اثر میگذارد، لذا بهخاطر همین اقتصاد میتواند تاثیر شگرفی بر زندگی امروز و فردای جامعه بگذارد.
۴) عدالت و مبارزه با فساد: چهارمین نکتهای که برای آینده جوانان توصیه میکنند، عدالت و مبارزه با فساد است. دقیقا براساس تجربیات ۴۰ ساله بیان میکنند. این دو لازم و ملزوم یکدیگر و دو روی یک سکهاند. وسوسه مال، مقام و ریاست حتی در علویترین حکومت تاریخ (حضرت علی(ع)) کسانی را لرزاند، چون گاهی گفته میشود این همه دم زدن از حضرت علی(ع)، اینهمه آدم فاسد!
۵) استقلال و آزادی: استقلال به معنی آزادی ملت و حکومت از تحمیل و زورگویی قدرتهای جهان است. این یک تعریف بسیار بدیع است و تعریف بسیار جالبی است، استقلال را با آزادی تعریف میکنند ولی نه آزادی فرد، آزادی نیز به معنای حق تصمیمگیری و عمل کردن و اندیشیدن برای همه افراد جامعه است. جالبتر از اینها گفتم مانیفست اسلامگرایی است، یعنی بهعنوان شاخصترین رهبر اسلامگرای جهان میخواهند بگویند که من به استقلال و آزادی اینگونه معتقد هستم که این دو ازجمله ارزشهای جامعه اسلامی و عطیه الهی به انسانها هستند و هیچکدام تفضل حکومتها به مردم نیستند.
۶) عزت ملی و مرزبندی با دشمن و روابط خارجی: رهبر انقلاب توصیه میکنند که در ۴۰ سال آینده باید روابط خارجی را براساس عزت، حکمت و مصلحت بنا نهاد و با توجه به این اصول میگویند باید در روابط خارجی، عزت ملی و مرزبندی با دشمن را مبتنیبر اصل عزت، حکمت و مصلحت پیش برد. ایران الان رهبر نهضت بیداری اسلامی و در منطقه قدرتمندترین کشور است. میگویند اینها بخشی از مظاهر عزت جمهوری اسلامی است که جز با شجاعت و حکمت مدیران جهادی بهدست نمیآید. برخی که کلاسیک صحبت میکنند، میگویند مدیران و رهبران کشور باید تلفیقی از شیران و روباهان باشند، نه شیر صرف و نه روباه صرف.
در مساله سوریه بحث مدیریت جهادی با شجاعت و حکمت توأم بود و وقتی ورق برگشت، یعنی وقتی ۸۰ درصد خاک سوریه از دست رفته بود و تکفیریها مسلط شده بودند، جمهوری اسلامی وارد شد و بعد از مدتی با تدبیر جمهوری اسلامی و ائتلاف با ترکیه و روسیه، بهتدریج اتفاقات داخل سوریه برگشت.
الان اگر ما قدرتی هستیم که پمپئو با قدرت زیاد خود ۱۲ شرط میگذارد و الان میگوید که بیایید بدون شرط مذاکره کنیم، نه به خاطر اینکه آنها در آنجا اراده کرده بودند در ابوکمال بایستند و ما بگوییم اینها آمدند، ما دیگر برویم، نه. نیرو بسیج کردیم، ماهها وقت گذاشتیم و امکانات ایجاد کردیم و شجاعت به خرج دادیم، نقشه جنگی کشیدیم و عمل کرد و شهید هم داد ولی به هدف هم رسید. ایشان میفرمایند اینها بخشی از عزت جمهوری اسلامی است که جز با شجاعت و حکمت مدیران جهادی به دست نمیآمد.
۷) سبک زندگی: میفرمایند تلاش غرب در ترویج سبک زندگی غربی در ایران زیانهای بیجبران اخلاقی، اقتصادی و دینی و سیاسی به کشور و ملت زده است. یکی از مهمترین چالشهای جمهوری اسلامی ایران، دوگانه تجدد و سنت است. ایشان هم بهگونه دیگری تعبیر میکنند. از زمانی که تجدد در ایران راه پیدا کرد، یکی از سوگیریها و هدفگیریهایش سنتهای دینی بوده است که یک مقابلهای را ایجاد کرد بین تجددگرایان و سنتگرایان، خصوصا دینگرایان.
منبع: فرهیختگان